بررسی اثربخشی آموزش مولفه های تصمیم گیری مجدد بر کاهش خود ناتوان سازی تحصیلی و افزایش جرات ورزی دانش آموزان پسر سوم هنرستان

فایل:word

صفحه:۱۱۵

     پس از پایان­یافتن دوره کودکی، فرد وارد مرحله­ای می­شود که شرایط آن با شرایط دوره قبل کاملاً متفاوت است. این دوره به نوجوانی معروف است (اکبری ۱۳۸۱). در فرهنگ و بستر انتقال از مرحله کودکی را به مرحله­ی بالندگی در دوره­ای تدریجی از جریان­­زندگی، نوجوانی می­گویند که با تحول عمیق در جسم و روان و قدرت تجسم و تخیل زیاد همراه­است. دوره نوجوانی تقریباً از ۱۲سالگی شروع می­شود و تا آخر دهه­ی دوّم زندگی انسان ادامه می­یابد. در نوشته­های پاپیروس مصری حدود ۴۰۰۰ سال پیش، نسبت به وضع نوجوانان اظهار نگرانی شده­است و نیز در قدیمی­ترین مطالعاتی که در زمینه نوجوانی به عمل آمده­است، فلاسفه بزرگ یونان، جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده­است. (شرفی،۱۳۸۳)     دوران نوجوانی از ادوار پراهمّیت در فرآیند رشدفردی و اجتماعی محسوب می­شود. قدم­گذاردن به این دوره معمولاً با بلوغ آغاز می­شود شکوفایی غریزه جنسی، تثبیت و تحکیم علایق و منافع شغلی و اجتماعی، میل به آزادی و استقلال از ویژگی­های مهم این دوره است. از یک سوء فشار غرایز و میل به تبعیت از ارزش­های نوجوانی، و فشارهای گروهی میل به ابراز وجود، پی­ریزی زندگی مستقل او را در یک بحران فکری و یک آشفتگی روانی قرار می­دهد. (فروع­الدین و همکاران ،۱۳۸۲)     یکی از عواملی که بر پیشرفت و وضعیت تحصیلی دانشجویان تأثیر دارد استفاده از راهبرد خودناتوان­ سازی است. خاستگاه خودناتوان­سازی را باید در نظریّه ­های شخصیت و به­ ویژه در دیدگاه روان­کاوی جست­وجو کرد. موری[۱](۱۹۸۳) معتقداست هر فردی نیازدارد که در برابر انتقاد و سرزنش، حمله و هجوم به دفاع از خود پرداخته و یا با دلیل­تراشی به توجیه آن بپردازد. آدلر[۲] (۱۹۰۷) نیز براین باور است که هرانسانی با ظرفی بالقوه به دنیا می­آید که گاه آن نقص را برای خودداری از انجام کارهای دشوار یا توجیه شکست بهانه می­کند و از این طریق به بهانه­تراشی می­پردازد.     پس از این پژوهشگران بسیاری از نیازها و انگیزه­های انسان را به بوته­ی آزمایش گذاشتند و بدین وسیله نظریه­های جدیدی مطرح شد، یکی از این نظریه­ها نظریه اسناد می­باشد. مطابق با این نظریه افراد تلاش می­کنند که در مواجه با دیگران، شکست را به عوامل بیرونی مانند شانس و دشواری تکلیف و موفقیت را به عوامل درونی مانند استعداد و توانایی نسبت­دهند. (هایدر[۳] ،۱۹۵۸)     بعد از آن دو پژوهشگر به نام­های برگلاس و جونز[۴](۱۹۷۸) متوجه شدند برخی مواقع افراد به جای اینکه پس از دریافت بازخورد عملکرد به توجیه آن بپردازند، از پیش راهبردهایی را به کار می­گیرند تا با توجه به آن شکست احتمالی بعدی را توجیه نمایند. آن­ها این راهبردها را راهبردهای خودناتوان­سازی نام نهادند، چرا که استفاده از آن­ها به تضعیف عملکرد می­انجامد.     راهبردهای خودناتوان­سازی، دسته­ای از شرایط پیشایندی هستند که افراد فراهم می­سازند، به این امید که جانشین عواملی شوند که در آینده ممکن­است شایستگی آن­ها را مورد تردید قراردهند.     اخیراً پژوهش پیرامون خودناتوان­سازی به حیطه­ی آموزشگاهی نیز وارد شده­است. به نظر می­رسد که برخی از دانشجویان و دانش آموزان عالماً و عامداً تلاش نمی­کنند، مطالعه خود را به آخرین لحظه موکول می­کنند، شب قبل از امتحان را به بطالت می­گذرانند و یا از دیگر راهبردهای خودناتوان­سازی استفاده می­کنند تا از تلویحات منفی شکست احتمالی بکاهند. (شکر کن، ۱۳۸۴)     استفاده از راهبردهای خودناتوان­سازی با سن دانش ­آموز درارتباط است، چرا که برای استفاده هدفمند از این راهبرد باید سنی برسد که قابلیت شناختی لازم برای تشخیص بین تلاش و توانایی را کسب­کنند، که معمولاً کودکان از سنین نوجوانی به بعد به این باور می­رسند که عملکرد خوب بدون تلاش، یا با تلاش اندک نشانه­ای از توانایی بالاست، و یا بالعکس، شکست به دنبال تلاش زیاد نشانه فقدان توانایی است (نیکولز و میلر[۵] ۱۹۸۴). خودناتوان­سازی از قبل در مورد وضعیت­هایی استفاده می­شود که احتمال موفقیت در آن کم­ باشد.     یکی از مهارت­های اجتماعی که در روان­شناسی نوین به ویژه روان­شناسی سلامت تأکید زیادی بر آن صورت می­گیرد، جرأت­ورزی است که از بنیان­های دستیابی به رفتار سالم فرض می­شود (شعبانی پور ۱۳۸۶)      مبحث ابراز وجود سابقه­ای طولانی در رفتاردرمانی دارد و سرآغاز آن به کارهای سالتر [۶](۱۹۴۹) و ولپه[۷](۱۹۷۵) باز می­گردد. اینان متوجه شدند برخی از انسان­ها نمی­توانند حق خود را بگیرند، در نتیجه این دو محقق کوشش کردند مهارت ابراز وجود را به آن­ها بیاموزند.     جرأت­ورزی شامل احقاق حقوق خود، ابراز افکار و عقاید و احساسات خود به شیوه­ای مناسب و مستقیم و صادقانه است، به گونه­ای که حقوق دیگران را از بین نبریم و همچنین رفتاری است که شخص را قادر می­سازد تا به نفع خود عمل­کند، بی­هیچ­گونه اضطرابی رفتاری متکّی به خود داشته­باشد، احساسات واقعی خود را صادقانه ابرازکند و با توجه به حقوق دیگران، حق خود را به دست­آورد. (هارجی،۲۰۰۵)     به اعتقاد ولپه (۱۹۸۲) جرأت­مندی عبارت از بیان مناسب و صحیح هرنوع هیجانی به غیر از اضطراب نسبت به فرد دیگری است. وجود چنین رفتاری در فرد سبب می­شود که احساسات و هیجانات خود را در برابر رفتار دیگران که می­تواند طیف وسیعی از تحقیر تا تحریک را همراه داشته­باشد بدون ترس و به شکلی صحیح ابراز دارد.     آلبوتی و آمونس (۱۹۷۵)رفتار جرأت­مندانه را ایستادگی در حفظ شأن انسانی و نفوذ می­دانند و به این طریق میان این مفهوم با رفتار پرخاشگرانه مرز قاطعی می­کشند.     بی شک حوزه درمان آلام بشری یکی از چالش انگیزترین عرصه­های تخصصی است و روان درمانی نیز به واسطه ارتباط مستقیمی که با سلامت جسمانی و روانی دارد، در زمره مهم­ترین آن­ها به شمار می­آید. حوزه (روان­درمانی) از قدمتی به فراخنای خلقت آدمی و عمری به جوانی رشته­ های روان­پزشکی و روان­شناسی برخوردار است. (کوری[۸] ۲۰۰۱، ترجمه بهاری و دیگران، ۱۳۸۶)     اوّلین­بار که نظریه تحلیل تبادلی ارائه و به عموم عرضه گردید در سال ۱۹۷۵ و در یک کنفراس حرفه­ای در شهر لس­آنجلس بود. برن در سال ۱۹۶۱ کتاب تحلیل تبادلی در روان­درمانی را منتشر کرد و در آن رئوس اصلی دیدگاه خود را شرح داد. پیروان او مطالب دیگر به آن اضافه­کردند و کنش عملی آن را تصحیح­نمودند. در تحلیل تبادلی نقش محیط و ارتباط اجتماعی از اهمّیت فراوانی برخوردار است. با این حال نهایتاً افراد مسئول زندگی و رفتار خود هستند و فرد باید این مسئولیّت را پذیرا ­باشد و به نقش خود در زندگی بیش از هرعامل دیگری توجه­نماید. (فیروز بخت، ۱۳۸۶)     درمان شیوه تصمیم­گیری مجدد[۹]بر اساس مفاهیمی چون احکام، تصمیم­های اولّیه و تصمیم­های جدید استوار است. درمان تصمیم­گیری مجدد شکلی از تحلیل تبادلی است که برای درک نحوه گسترش یادگیری دوران کودکی به بزرگسالی، چارچوب مفیدی ارائه می­کند. این رویکرد بر این فرض استوار است که بزرگسالان بر اساس فرض­های گذشته که زمانی برای ارضای نیازهای حیاتی آن­ها مناسب بود امّا دیگر ارزشمند نیست، تصمیم­گیری می­کنند. این رویکرد بر ظرفیت تغییردادن تصمیم­های اولّیه تأکید می­کند و به سوی افزایش آگاهی فرد، با هدف تواناساختن مراجعان برای تغییردادن دوره زندگی­شان جهت­گیری شده­است. در درمان تصمیم­گیری مجدد، مراجعان می­آموزند که چگونه قواعدی که در کودکی دریافت و ترکیب کرده­اند، اعمال آن­ها را تحت تأثیر قرار می­دهد. (کوری ۲۰۰۱، ترجمه اعتمادی و هاشمی اذر،۱۳۸۵)     گلدینگ[۱۰]۱۹۷۸)) خاطر نشان می­سازد که تصمیم­های اولّیه نه بر اساس یک وضعیت فکری بلکه بر اساس یک وضعیت احساسی گرفته شده­است. بنابراین، برای خروج از پیش­نویس باید با آن احساس­های کودک که در زمان تصمیم اولّیه تجربه کرده­است، دوباره تماس حاصل­ کند، با بیان احساس­ها آن وضعیت را خاتمه بخشند و تصمیم اولّیه را با یک تصمیم مجدد مناسب و نو عوض­کند. این کار را می­توان از طریق تخیّل و تصوّر یا رؤیاپردازی انجام­ داد و یا کار برروی صحنه اولّیه که در آن مراجع به گذشته برمی­گردد تا یک صحنه  اولّیه آسیب­ رسان را به یادآورد و آن را دوباره تجربه­ کند. (استوارت و جونز[۱۱]،۱۹۸۷، ترجمه داد گستر، ۱۳۸۶)