بررسی حکایات “عقلای مجانین” در مثنوی‌های عطار بر اساس کتاب نیشابوری

نوع فایل :word 

تعداد صفحات :۱۲۷

در قرن‌های دوم و سوم ه ق در جوامع‌ اسلامی شخصیت‌هایی ظهور کردند که از طرف مردم ” عقلاء المجانین ” / “دیوانگان فرزانه” لقب گرفته بودند. در مورد” عقلاءالمجانین ” در فرهنگ اسلامی مسائل بسیاری مطرح شده است که از لحاظ عرفانی، کلامی، ادبی، روانشناسی و جامعه شناسی بسیار مهم است. عقلای مجانین افرادی بودند که با وجودِ دیوانگیِ ظاهری، دیدگاه‌‌هایی حکیمانه داشتند که آن را با کلامی آمیخته با شوخی و طنز، رواج می‌دادند. ایشان با برخورداری از یک نوع هشیاریِ دینی و آزادی ویژه‌ای که تنها به خودشان اختصاص داشت، انتقاداتشان را از اخلاق عمومی و ارباب قدرت، با بی‌پروایی بیان می‌کردند‌‌؛ از این‌رو “دیوانگانِ دانا” در روزگارِ خود دارای کارکردِ اجتماعی- فرهنگی خاص بودند. علاوه بر این، احوال و تجربه‌های روحی ایشان غالباً سرشار از عشقی عمیق و صمیمی با پروردگار بود. آنان گاه تا آنجا با خداوند احساس نزدیکی می‌کردند که می‌توانستد براحتی از چارچوب رابطه‌ی معمولِ بندگان با خداوند بگذرند و شیوه‌ای نو در ارتباط “خدا و بشر” دراندازند. آرا و احوال این “دانایان دیوانه” به دلایل متعدد، انعکاس گسترده‌ای در آثار متفکرانی چون سنایی، ابن‌عربی، مولانا، ابن‌خلدون، ابن‌جوزی و به‌ویژه عطار نیشابوری داشته است.این پایان نامه به‌غیر از فصل‌ مقدمه(فصل اول) و فصل نتیجه گیری(فصل پنجم)، دارای سه فصل دیگر است. اولین فصل بعد از مقدمه، فصل “کلیات”(فصل دوم) است. در این فصل، ضمن طرح مباحث عمومی پیرامون “عقلاءالمجانین” از جمله: دیدگاه‌های مختلف در مورد عقلای مجانین و تبیین شرایط اجتماعی آنان و معرفی مشاهیر این طایفه، به پیوند عقلای مجانین با سه مقوله‌ی اجتماع، سیاست و الهیات می‌پردازیم. همچنین در این فصل با ارائه‌ی مدل “برخورد جهان‌ها موازی” تحلیلی تازه از شخصیت، ذهن و زبان مجانین بدست داده می‌شود و ارتباط پارادوکس شطح و طنز با تجربه‌ی معنوی دیوانگان سنجیده می‌شود. فصل سومِ پایان‌نامه به معرفی تفصیلی کتاب “عقلاءالمجانین” و مولف آن: ابوالقاسم نیشابوری و دیدگاه‌های او اختصاص یافته. فصل چهارم این رساله در مورد دیوانگان در مثنوی‌های عطار است. در این فصل علاوه بر ذکر گمانه‌هایی در مورد دلایل توجه فوق‌العاده‌ی عطار به حکایات دیوانگان، به طبقه‌بندی و شمارش و مقایسه‌ی کمّیِ حکایاتِ دیوانگان در چهار مثنویِ: مصیبت‌نامه، منطق‌الطیر، الهی‌نامه و اسرار‌نامه‌ی عطار پرداختیم. سرانجام نتایج حاصل از این پژوهش‌ها را در فصل نتیجه‌گیری(فصل پنجم) گرد آورده‌ایم.