بررسی رابطه بین جهت گیری مذهبی و سلامت روان با کیفیت زندگی وعملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بندرعباس

فایل:word

صفحه:۱۲۵

اهمیت معنویت و رشد معنوی انسان در چند دهه گذشته به صورتی روزافزون توجه روان‌شناسان و متخصصان بهداشت روانی را به خود جلب کرده است. پیشرفت علم روان‌شناسی از یک سو و ماهیت پویا و پیچیده جوامع نوین از سوی دیگر، باعث شده است که نیازهای معنوی بشر در برابر خواسته‌ها و نیازهای مادی قد علم کنند و اهمیت بیشتری بیابند. مردم جهان، امروزه بیش از پیش به معنویت و مسائل معنوی گرایش دارند و روان‌شناسان و روان‌پزشکان هم به طور روزافزون درمی‌یابند که در همه موارد برای درمان اختلالات روانی، استفاده از روش‌های متعارف کافی نیست. (شهیدی و شیرافکن، ۱۳۸۲) نیاز انسان به دین قدمتی به عمر تاریخ دارد؛ زیرا بشر از همان آغاز زندگی خود به حامی مقتدر و تکیه‌گاهی نیرومند احساس نیاز می‌کرده است. موضوع دین مورد بحث روان‌شناسان و محققان پیشگامی همچون جیمز (۱۹۲۹)، فروید(۱۹۰۷)، یونگ (۱۹۶۱ ـ ۱۸۷۵) و دیگران بوده است. همچنین مطالعات و نظریه‌پردازی در زمینه‌های مختلف مذهبی به گذشته‌های دور برمی‌گردد؛ ولی مطالعه مذهب از دیدگاه روان‌شناختی از حدود ۱۰۰ سال پیش آغاز گردیده است.(بهرامی احسان، ۱۳۸۳) اعتقاد بر این است که در ایمان به خدا، نیروی خارق‌العاده‌ای وجود دارد که نوعی قدرت معنوی به انسان متدین می‌بخشد و در تحمل سختی‌های زندگی او را کمک کرده و از نگرانی و اضطرابی که بسیاری از مردم در معرض ابتلای به آن هستند دور می‌سازد. ویلیام جیمز، یکی از پیشگامان طرح این واقعیت در روان‌شناسی، معتقد است: «ایمان بدون شک مؤثرترین درمان اضطراب است؛ ایمان نیرویی است که باید برای کمک به انسان در زندگی وجود داشته باشد. فقدان ایمان، زنگ خطری است که ناتوانی انسان را در برابر سختی‌های زندگی اعلام می‌دارد».ایمان، انجام دستورات مذهبی، و حضور در مراسم‌های مذهبی از عواملی هستند که می‌توانند در درمان و پیش‌گیری از ابتلا به بیماری‌های روانی اعم از نوروزهای خفیف یا سایکوزهای شدید به کار رود (داویدیان، ۱۳۷۶). به نظر بنیامین راش «مذهب آن‌قدر برای پرورش سلامت روح اهمیت دارد که هوا برای تنفس» (به نقل از: جیمز، ۱۳۷۶). مذهب به انسان کمک می‌کند تا معنای حوادث زندگی، بخصوص حوادث دردناک و اضطراب‌انگیز را بفهمد. در دنیای کنونی که تبلیغ برخی از جوامع غربی و نیز دشمنان داخلی و خارجی در اثبات دین گریزی و جدایی دین از عرصه زندگی اجتماعی و سیاسی (پلورالیسم) مطرح شده است ،بیان تاثیر نگرش و جهت گیری مذهبی در پیشرفتهای اجتماعی که یکی از جنبه های آن تحصیل می باشد ،در استحکام گرایش مردم به دین و پیروی از فرامین الهی به خصوص با استعانت از فرامین دین مبین اسلام ،یاری کننده خواهد بودو اگر جامعه آماری دانشجویان که فرهیختگان جامعه می باشند ،به این سمت گرایش یابند خود می توانند پیامبرانی باشند برای تبلیغ و گرایش به سمت مذهب و پیروی از دستورات آن.دین به مؤمنان و معتقدان خود می‌آموزد که چگونه با مجموعه عظیم جهان که پیش از فرد شکل گرفته و قوانین خود را بر او تحمیل می‌کند سازگاری یابد. این سازگاری، دل‌گرمی و خرسندی مطبوعی را در روان فرد ایجاد می‌کند. برخلاف عقاید گذشته که دین را مانع پیشرفت عقل می‌شناختند و آن را مانع استواری اخلاق راستین می‌دانستند، اگر دستورات دین کامل اجرا شوند، هم اخلاق راستین ایجاد می‌شود و هم نظم اجتماعی و سیاسی شکل می‌گیرد (کاسیرز۲، ترجمه موفق،۱۳۷۰).برخلاف چندین دهه قبل که انسان را موجودی سه بعدی متشکل از زیست، روان و اجتماع می‌دانستند، بعد چهارمی هم بدان اضافه نموده‌اند و آن بعد روحی و یا معنوی است (طهماسبی و کمانگیری، ۱۳۷۵). در حقیقت، ترکیب انسان، رفتار انسان، سلامت انسان، بیماری انسان و سایر افعال و حالاتی که بر انسان حادث می‌گردد ناشی از یک بعد خاص نیست، بلکه تمام ابعاد چهارگانه با ترکیب و تأثیر متقابل بر هم، حالاتی را بر انسان حکمفرما می‌نماید.امروزه مفهوم کیفیت زندگی یک شاخص اساسی سلامت محسوب می شود. کیفیت زندگی و به تبع آن سلامت روانی جزء جدایی ناپذیردر افراد پویا است. بستر های فیزیکی و اجتماعی که افراد بویژه نوجوانان در آن زندگی می کنند بر تجربیات اجتماعی سلامت روانی رشد و سازگاری آنها تاثیر می گذارد.کیفیت زندگی یکی از بنیادی ترین مفاهیم مطرح در روان شناسی مثبت نگر است.تغییر عقیده از اینکه فقط پیشرفت های علمی ،پزشکی و تکنولوژی می تواند زندگی را بهبود بخشد،به این باور که بهزیستی فردی ،خانوادگی ،اجتماعی و جامعه از ترکیب این پیشرفت ها به همراه ارزش ها و ادراکات فرد از بهزیستی و شرایط محیطی به وجود می آید،از منابع اولیه گرایش به کیفیت زندگی است(اسکالاک و همکاران[۱]،۲۰۰۲).

از طرف دیگر ،کیفیت زندگی نیروی قدرتمندی در راستای هدایت،حفظ و پیش برد سلامت و تندرستی در جوامع و فرهنگ های مختلف می باشد (تستا[۲] و سیمسون[۳]،۱۹۹۶).سازمان بهداشت جهانی چهار بعد سلامت جسمی،روانی،روابط اجتماعی و محیط زندگی را برای کیفیت زندگی در نظر گرفته است(رحیمی و خیر،۲۰۰۷).

سلامت روان شامل توانائی زندگی کردن همراه  با شادی ، بهره وری و بدون وجود درد سراست .سلامت روان نیازی اساسی،برای بهبود کیفیت زندگی انسان،امری حیاتی است(سازمان جهانی بهداشت [۴]، ۲۰۰۱).سلامت روان با ویژگی های توانمند ساز درونی یا منافع درونی فرد،ارتباط دارد. سلامت یا بهداشت روانی عنوانی است که دیدگاه ها و موضوعات مختلف مانند عدم وجود علائم ناتوان کننده ، یکپارچگی کارکردی روانشناختی ،سلوک مؤثر در زندگی شخصی و اجتماعی ، احساسات مرتبط با بهزیستی اخلاقی و معنوی و مانند آن را در بر می گیرد. سلامت روان یعنی هماهنگی بین ارزش ها ، علاقهها و نگرش ها در حوزه عمل افراد و درنتیجه برنامه ریزی واقع بینانه برای زندگی و تحقق هدفمند مفاهیم زندگی است . سلامت روان در قیاس با سلامت جسم نیست بلکه به دیدگاه و سطح روانشناختی ارتباطات فرد و محیط اشاره دارد . بخش مرکزی سلامت ، سلامت روان است ، زیرا تمام تعاملات مربوط به سلامتی به وسیله روان انجام می شود (نیومن [۵]،۱۹۸۹).از دیدگاه اسلام، راه علاج و درمان اساسی اختلالات روانی، از جمله اضطراب و نگرانی، یاد خداوند است: «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» و اعتقاد بر این است که انسان به وسیله ایجاد ارتباط روحی و معنوی با مبدأ وجود و سرچشمه همه پاکی‌ها و نیکی‌ها به آرامش خاطر دست پیدا می‌کند. یاد خدا، انسان را با ریسمان و پیوند استواری به پروردگارش مربوط می‌سازد و او را به خیر و خوبی در دنیا و آخرت سوق می‌دهد و روان انسان را بر اساس ایثار و همیاری پرورش داده و او را به آرامش می‌رساند. چنین فردی با عبرت گرفتن از دیگران و تجربه اندوزی از گذشته، با امید به سمت آینده در حرکت است. این افراد هرگز احساس ناراحتی و تشویش در مورد حوادثی که هنوز رخ نداده‌اند به درون خود راه نمی‌دهند.در احادیث و گفته‌های معصومانعوامل شناختی و عاطفی و رفتاری متعددی مورد توجه قرار گرفته است. برای مثال، در مورد اختلال افسردگی، عواملی نظیر نگرش‌های نامعقول، افراط و تفریط در تمایلات و هواهای نفسانی، برآورده نشدن انتظارات، ناامیدی، شک و تردید به الطاف خداوند، نارضایتی از زندگی، کوتاهی در انجام فعالیت‌ها، سستی و تنبلی، از دست‌دادن چیزی که برای فرد مهم است و یا نرسیدن به آرزوها، حسادت نسبت به کسی، ناراحتی فکری و خیال‌پردازی، احساس ناتوانی، و فشارهای روانی از سبب‌های افسردگی دانسته شده است.(فقیهی و مطهری طشی، ۱۳۸۳)همانطور که در بالا نیز تاکید گردید ،یکی از گروه‌های در معرض خطر، دانشجویان هستند. آنها از هوشمندترین افراد جامعه و سازندگان فردای جامعه در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بوده و بخش قابل توجهی از جوانان را تشکیل می‌دهند. (فاضل میبدی، ۱۳۷۵) دانشجویان در مرحله انتقال از دوره نوجوانی به بزرگ‌سالی، علاوه بر مشکلات ناشی از زندگی جدید، باید سعی کنند تا از خانواده استقلال مالی و عاطفی پیدا کرده و یک مجموعه از ارزش‌های جدید زندگی اجتماعی را بپذیرند. (کوانگ و همکاران،۱۹۹۷ – عمران نسب، ۱۳۷۸) و در چنین شرایطی است که نیاز به انطباق مجدد احساس می‌شود.افراد این گروه، فشارهای درسی و مسائل اجتماعی خاصی را تجربه می‌کنند و بدیهی است که به دلیل عدم تجربه از یک سو و شدت و فراوانی فشارهای روانی از سوی دیگر، بیش از سایر اقشار جامعه درگیر تنیدگی‌های گوناگون می‌گردند (خزائیلی،۱۳۷۶). ناخشنودی، عدم رضایت، ناامیدی، ناکامی و خشونت،روابط بین فردی ضعیف، درماندگی حالات و احساسات منفی هستند که می‌توانند عملکرد آنها را شدیداً تحت تأثیر قرار ‌دهند (نیکجه، ۱۳۷۶).تقریباً عموم مردم در قالبی از روابط زندگی می کنند. در روابط، مردم ریشه های راحتی، پیوستگی و شادی راپیدا می کنند هر چند که روابط منبع تعهد ،مسئولیت نیز می باشد سلامت روانی و احساسی راحتی هر کس به میزان قابل توجهی به کیفیت زندگی او معطوف است.سلامت روان نقش مهم و اساسی در زندگی افراد دارد و اصولاَ دانشجویان به دلیل شرایط خاص سنی می توانند مستعد از دست دادن سلامت روان بوده و با توجه به مشکلات خاص خود دچار فشار های روحی و روانی هستند. در نوجوانان عدم برخورداری از آینده شغلی روشن، تغییر در شرایط زندگی و نگرانی نسبت به آینده،از جمله تنش ها و فشارهای روحی و روانی در این سن به نظر می رسد . با توجه به تهدیدها و فرصت های جدی در این دوره، پرداختن به بحث سلامت روانی -که می توانند متاثر از جهت گیری مذهبی و بینش دانشجو باشد-و کیفیت زندگی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. البته یکی از متغیر هایی که رابطه نزدیکی با سلامت روان در فرد دارد مقوله کیفیت زندگی است که قرار داشتن آن در محدوده قابل قبو.ل و طبیعی بر سلامت روان افراد تاثیر می گذارد. و نهایتا اینکه متغیرهای مذکور تاثیر غیرقابل اجتنابی بر عملکرد تحصیلی دانشجو خواهند داشت.دانشجویانی که از الگوهای قوی جهت گیری مذهبی و سلامت روان بیشتری برخوردارند درمطالعه دروس با علاقه و هدف والاتری شرکت می کنند .شناخت وتوجه به دانش جویان مشکل دار از نظر سلامت می تواند درحل مشکل آنها کمک نماید واین نتایج می تواند در پویایی هر چه بیشتر دانشگاه ،مراکز مشاوره مورد استفاده قرار داد .یقینا شناخت عوامل مختلفی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم تاثیر نامطلوبی بر جهت گیری مذهبی ، بهداشت روانی و کیفیت زندگی دانشجویان دارد ، می تواند باعث جهت گیری  آموزش های مداوم به دانش جویان، برنامه های تفریحی و فرهنگی ،در دستورکار قرار گرفتن واحدهای مشاوره دانشجویی و سایر برنامه ریزی های مراکز آموزشی در راستای کاهش این عوامل گردد. بر این اساس پژوهش حاضر در پی کشف و شناسایی هرچه بهتر تأثیر جهت گیری مذهبی و سلامت روان بر کیفیت زندگی و عملکرد تحصیلی دانشجویان می باشد.