بررسی مبانی و آثار تربیتی حج از منظر قرآن و روایات

نوع فایل: word
تعداد صفحه: ۱۸۱ صفحه

خداوند، حکیم است واز این رو کار اودارای هدف است. البته خدای تعالی به سبب غنای ذاتی،ازهدف منزه است، لیکن خودجهان دارای هدف وجودی است وبه آن نائل می شود. هدف والای مخلوق وکمال نهایی او این است که بنده خداوند شود،« وما خَلَقتَ الجِن والِانس الّا لِیَعبُدونَ » البته روشن است که خداوند محتاج نیست تا مورد پرستش قرار گیرد.« إن تَکفُروا أنتُم ومَن فِی الأَرضِ جَمیعاً فإنّ الله لَغَنیُّ الحَمید ».عبادت به ظاهرو باطن خود غایت مخلوق است نه خالق غنی محض. حج نیز همچون سایر عبادات غایت خلق است نه خالق ،زیرا او عین غنا وبی نیازی و کمال محض است. با این بیان، راز این سخن خداوند آشکارمی شود که فرمود: «ولِللّهِ عَلَی الناسِ حِجُّ البَیتِ مَنِ إستَطاعَ الیهِ سَبیلاً ومن کَفَرفَأنّ الله غَنیٌ عنِ العالَمین» زیرا حج عبادتی است که ازجانب خدا برمردم واجب شده است وآنان به گزاردن حج وعمره نیازمندند. پس اگرکفرورزیدند، باید بدانند که خداوند ازجهانیان بی نیاز است، چه رسد به آن هاوعبادتشان.(جوادی آملی،۱۳۸۶،صص۱۵۷-۱۵۶) عبادت اگرچه غایت آفرینش است اما خودمقدمه یقین ویقین غایت آن است:« وأعبد ربّک حتی یأتیک الیقین». حج نیز نشانه وفراهم آورنده هدف والای عبادت یعنی یقین است. زیرا حج ،نورو بصیرت وشهود است وازهمین رو در روایات آمده است که تارک حج کورمحشور می شود واو دردنیا کور است ودرآخرت کورتر وگمراه تر.(همان) سالکان طریق عبودیت وبندگی معتقدند که عبادات ازنظر خاصیت اثرگزاری در روح وتکمیل نفس مختلف اند. بعضی اثر تطهیروتخلیه دارند وبعضی موجب تزیین وتخلیه جان می شوند. عبادت حج درمیان انواع عبادات امتیازش این است که جامع الامرین است، هم خاصیت تطهیردارد وهم مایه تزیین. هم دفع ظلمت می کند وهم نورانیت ذکر وانس با خدا می آورد. البته ما آن حج وآن عبادتی رامنشأ این همه آثارعظیم حیاتی معرفی می کنیم که دارای روح ومغزباشد وبا توجه به دقائق ولطایف الهام بخش معنویش انجام شود.(ضیاء آبادی،۱۳۷۹،ص۱۲) اما باید دید که چرا خداوند حج رابرای انسان به عنوان یک تکلیف منظورکرده است؟ چه ویژگی ها وچه توانایی های بالقوه درانسان موجود است که خداوند حج رابه عنوان برنامه تربیتی بزرگ برای او وضع نموده است؟ لذا دراین تحقیق سعی برآن است که ابتدا به مبانی تربیتی حج بپردازیم. چراکه مبانی به آن چه هست اشاره دارد نه به آن چه باید باشد.مبانی به عنوان مبدأ ونقطه شروع تلقی می شود. بهشتی(۱۳۸۸،ص۲۹) در رابطه با مبانی تربیت دینی ازدیدگاه اسلام گفته است: « اوصاف وجودی انسان ،جهان وآفریدگارانسان وجهان اندکه ازمتون اسلامی استخراج وبه یکی ازدوشکل بسیط یعنی مفاهیم یا مرکب یعنی گزاره های اخباری یا توصیفی بیان می شوند وشالوده استخراج وتدوین اهداف، اصول وبرنامه ها وروش ها به شمارمی آیند.» مبانی که دراینجا مدنظر است ناظر به مبانی انسان شناسی می باشد. با شناخت انسان وابعادوجودی اوست که می توان استعدادهای نهفته درون وی راشکوفا کرد وبه مرحله سعادت وکمال رساند. دراین رابطه باید گفت تربیت صحیح انسان ودرک موقعیت حقیقی او درجهان نیز فقط درسایه شناخت انسان امکان پذیراست وگرنه تربیت به بیراهه خواهد رفت. حج نیز که یکی ازبرنامه های تربیتی انسان ازسوی خداوند است وبرای انسان به عنوان یک تکلیف منظور شده است، مسبوق به شناخت انسان و ویژگی های وجودی اوست. پس ازتعیین نقطه شروع وشناخت انسان ،به دنبال آن خواهیم بود که بدانیم آثارتربیتی برخواسته ازاین عبادت درفرد چیست واین که آیا آثار تربیتی حج درهمه انسان ها نتیجه یکسان به دنبال خواهد داشت؟ حج به عنوان مجموعه ای کوچک شده ازدین،دارای آثارتربیتی فراوانی است که درمنابع معتبراسلامی بحث درباره این اثربخشی را به وضوح می توان مشاهده کرد. آثارتربیتی که دراینجه مدنظر است ناظر به بعد اخلاقی ومعنوی وجودانسان است. زیرا هرگونه حرکتی برای اصلاح ملت ها وتغییر رفتار انسان باید ازدرون آن هاشروع شود زیرا تا خود انسان اصلاح نشود ،نباید منتظر اصلاح جوامع بود. امام علی(ع) می فرمایند: «حج آزمونی بزرگ وامتحانی سخت وآزمایشی آشکار برای پاک سازی وخالص شدن است که خداوند آن راسبب رحمت ورسیدن به بهشت قرار داد.»(دشتی،۱۳۸۸،خطبه۱،ص۲۷) ونیز می فرمایند: «خدای سبحان کعبه را مظهرتواضع بندگان دربرابر عظمت خویش ونشانه اعتراف آنان به بزرگی وقدرت خود قرار داد.»(همان) فلسفه ی تربیتی و واقعی حج همان عزم طاعت تمام وپرستش حق ومخالفت با هرعصیان ودیده از هرمعصیت پوشیدن وبراطاعت وعبادت حق مشرف شدن است. حال اگرانسان بتواند چنین حج جوهری را انجام دهد، دراین صورت است که می شود گفت حج حقیقی وبا محتوا وهدف دار انجام داده واثر واقعی آن دروجودش به عینیت درآمده است.(رستگار جویباری،۱۳۷۷،ص۲۴) بنابراین این تحقیق درپی رسیدن به هدف اصلی خود است که عبارت است از:«بررسی مبانی وآثار تربیتی حج ازمنظر قرآن وروایات.»