رابطه نگرش مذهبی با بهزیستی روانشناختی و فرسودگی شغلی در معلمان مرد مدارس متوسطه شهر شهرکرد

فایل :word

صفحه :۱۰۲

امروزه آموزش و پرورش سهم قابل توجهی از بودجه هر کشور را به خود اختصاص می‌دهد. با توجه به اهمیت و نقش تعلیم وتربیت، به خصوص در ابعاد اقتصادی،سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه،ضروری است در جهت بهبود کیفیت آموزش و پرورش و سلامت نیروی انسانی، فعالیت های اساسی صورت گیرد تا از به هدر رساندن سرمایه های انسانی و مادی جلوگیری شود. اگر مراکز آموزش و پرورش از راهبردهای مناسب ومفید برای افزایش بهزیستی روانشناختی و کاهش استرس شغلی و فرسودگی شغلی پرسنل خود استفاده کنند و دبیران در فضایی آرام و عاری از فشارروانی و استرس به امر خطیر تعلیم و تربیت فرزندان این مرز و بوم بپردازند،می توان به سلامت روانی و جسمی پرسنل شاغل در آموزش و پرورش و در نهایت کارآیی و اثر بخشی سازمانی نیز دست یافت .اعتقاد به دین و مذهب برای آدمی موهبتی است که او را به یک فلسفه حیات مسلح  میکند ،به عقل وی روشنگری می بخشد ،بر اراده تأکید دارد، و آن را می پروراند، به آدمی کمک می کند تا به فرمانهای عقل گردن نهد،نیازهای اساسی روح به ویژه نیاز به عشق و جاودانگی را تحقق می بخشد ومذهب به عنوان یک محافظ در برابر فشارهای روانی عمل می کند ویکی از گروههایی که نقش مهمی برای آینده وتعالی کشورها دارند معلمان می باشند که به صورت طبیعی فشارهای روانی زیادی در این شغل را تجربه می کنند وبی تردید این فشارهای روانی ناشی از مسائل کاری ومحیط تدریس ،تأثیر منفی بر بهزیستی روانشناختی وجسمانی آنها خواهد داشت ونگرش مذهبی قوی می‌تواند به عنوان یک ضربه گیر مناسب در برابر این فشارها عمل کند(باهوگرا[۱]،۲۰۱۰) .داشتن هدف و تعیین آن در زندگی از مهمترین موضوعات دینی ، مدیریتی ، فلسفی و روانشناختی بشمار می آید .پژوهشگران زیادی به هدفدار بودن در زندگی تأکید داشته اند .سازمان بهداشت جهانی بر اساس تحقیقات به عمل آمده توسط محققین به طور رسمی اعلام کرد که پتانسیل ها و توانشهای دینی مذهبی را باید بکار گرفت تا سلامت روانی افراد ارتقاء یابد (غدیری و جان بزرگی ،۲۰۰۹). در مورد تأثیر و اهمیت اعتقادات دینی بر سلامت روان  و سلامت جسم از گذشته تا کنون بحث های زیادی صورت گرفته است و در سالهای اخیر روانشناسان به نقش دین در تأمین سلامت روان و درمان بیماریهای روانی توجه ویژه ای داشته اند . آنها معتقدند درایمان به خدا و نگرش مذهبی نیروی خارق العاده ای وجود دارد که نوعی قدرت معنوی به انسان می بخشد و در تحمل سختی های زندگی او را کمک می کند و از نگرانی و اضطرابی که بسیاری از مردم زمان ما در معرض ابتلا به آن هستند دور می سازد (جوادی آملی،۱۳۸۰).در آموزش و پرورش و به طور اخص در مدارس ،عنصر انسانی جایگاهی خاص دارد و در بین افرادحاضر در مدرسه،می توان گفت که معلمین مهم ترین نقش را بر عهده دارند.معلمان به خاطر نقش حساسی که دارند از طرف مدیران،والدین ،دانش آموزان ،نهادهای سیاسی-اجتماعی و گروه های رسمی و غیر رسمی موجود در مدرسه تحت فشار هستند .به علاو ه آنان با مشکلات عدیده ی دیگری در داخل و خارج از مدرسه روبه رو هستند.با افزایش روزافزون مسئولیت مدارس و پیچیده ترشدن محیط آن ها از معلمان مدارس انتظار می رود که فعالیتشان را در سطحی بسیار گسترده تر از قبل به انجام برسانند.این انتظار روزافزون آنها را تحت فشار دائمی قرار داده است.این فشار اگر بیش از اندازه باشد ، سلامت و آسایش شخصی معلمان را به خطر می اندازد و آنها را دچار استرس می کند ودر اثر فشارهایی که بر آنها وارد می شود ، پس از مدتی از توان و انرژی اولیه این نیروی مهم کاسته  شده و موجب فرسودگی آنان می گردد(بهمنی،۱۳۸۷).ازطرف دیگر اعتقادات مذهبی به عنوان یکی از عوامل بسیار مهم در زندگی انسان مطرح بوده و می‌تواند در سلامت روانی وبهزیستی روانشناختی او تأثیر گذار باشد.بهزیستی روانشناختی دارای مقیاسهائی است که همگی سه مشخصه کلی دارند: اول اینکه درونی هستند؛ یعنی در درون تجربه فرد قرار می گیرند، دوم اینکه بهزیستی روانشناختی اندازه گیریهای مثبت راشامل می شود، از این نظر با اندازه گیریهائی مثل بهداشت روانی که با فقدان مولفه های منفی تعریف می شود تفاوت دارد. سوم اینکه اندازه گیریهای بهزیستی روانشناختی نوعأ سنجش کلی از تمام جوانب زندگی یک شخص را شامل می شود گرچه می توان خلق یا رضایت را درون حیطه خاصی سنجید، تأکید معمولأ روی قضاوتی یکپارچه از زندگی شخص است بهزیستی روانشناختی به عنوان رشد استعدادهای واقعی هر فرد تعریف می شود وافزایش ظرفیت حالتهای مثبت و کاهش حالتهای منفی به عنوان بهزیستی بهینه تعریف می شود و ارتقای سطح بهزیستی روانشناختی یکی از اهداف  روانشناسی در قرن حاضر محسوب می شود.(کمبل[۲]،۱۹۸۱/به نقل از صحرائیان ،۱۳۹۰)فرسودگی شغلی در معلمان هم از جنبه های منفی شغل معلمی مثل بی انضباطی دانش آموزان و فقدان علاقه آنها به تحصیل و کلاسهای پر ازدحام و نقل و انتقال اجباری معلمان و حقوق ناکافی و عدم وجود مدیران و والدین حمایت کننده ایجاد می شود و این حالت به صورت علائم جسمانی چون سردر، زخم معده و عوامل روانی مثل افسردگی یا عوامل رفتاری مثل افت کاری و غیبت ظاهر می شود .معلمانی که از فرسودگی شغلی رنج می برند، از لحاظ هیجانی خسته اند، انگیزه ی کار در آنها کم است، افسرده هستند و انرژی و شور وهیجان اندکی برای انجام دادن کارها دارند. فرسودگی شغلی نه تنها در زندگی حرفه ای معلمان تأثیر دارد، بلکه زندگی شخصی و اجتماعی آنها را تحت تأثیر قرار می دهد. معلمان فرسوده نسبت به دیگران رفتار منفی پیدا می کنند، اعتماد به نفس خود را از دست می دهند و به سبب احساس بی کفایتی و کاهش توانایی در انجام دادن کارها، تصمیم به ترک کار خود می گیرند(اسپکتور[۳]، ۲۰۰۴).تحقیقاتی که از دهه ۱۹۷۰ در زمینه استرس و فرسودگی شغلی معلمان آغاز شده است حاکی از آن است که تعداد معلمانی که شغل خود را ترک می کنند در حال افزایش است. از دلایل مهم ترک شغل در این قشر، فرسودگی شغلی است و این خسارتی بزرگ برای سرمایه گذاری های مادی و هدر رفتن استعدادهای دانشگاهی است اولین آسیب فرسودگی شغلی، رنج بردن از فرسودگی بدن است. افرادی که به آن دچار می شوند، اصولاً دارای انرژی کم و احساس خستگی بیش از حد هستند و برخی از نشانه های فشار بدنی نظیر سردرد، تهوع، کم خوابی و تغییراتی در عادات غذایی را به طور فراوان گزارش می‌دهند. از آثار دیگر آن، فرسودگی عاطفی می باشد که از نشانه های آن می توان افسردگی، احساس درماندگی، احساس عدم کارآیی در شغل خود، وجود نگرش های منفی به خود، شغل، سازمان و به طور کلی نسبت به زندگی را نام برد و سرانجام اینکه اغلب مبتلایان احساس پایین بودن پیشرفت و ترقی را گزارش می کنند. (دسی[۴]، ۲۰۰۶).