شناسایی و تبیین جایگاه حقوقی قرعه ، بررسی و جایگاه آن در فقه ( متون فقهی ) و قانونی

توضیحات

مقدمه

در تاریخ، قرعه زیاد اتفاق افتاده است، به طوری که از روایات اسلامی موجود فهمیده می شود بهترین چیزی که خداوند متعال بین بندگان خود، قسمت نموده است، عقل می باشد. بدین معنا که عقل همان چیزی است که خداوند به وسیله ی آن، انسان ها را پاداش می دهد و یا مجازات می نماید. چنانکه در بسیاری از آیات قرآن به انسان به تدبّر و عقل و تفکر فرمان داده شده است.از آنجا که عقل گاهی دچار سردرگمی و تحیّر می شود و به عبارتی می توان گفت که به بن بست رسیده است، آنجاست که باید به خداوند پناه ببرد و کار خود را به او واگذار نماید، تا علاوه بر رفع تحیّر و سرگردانی، دچار خطا و اشتباه نشود .در باب قاعده ی قرعه در روایات ادعای تواتر شده است و این خود در مشروعیت و حجیّت قرعه جای تردید باقی نمی گذارد ، اما آنچه در آن ، میان فقها بحث است در مقدار حجیّت قرعه و نیز موارد موضوعه ی آن می باشد .قرعه در واقع هدایت خواستن از خداوند تبارک و تعالی به هنگام سردرگمی به طریقه ی مخصوص در امر مجهول و یا مشکلی می باشد که حکم آن از طریق شرع بیان نشده و یا به ما نرسیده باشد و از راه های اصولی نیز راهی برای حل آن یافت نشود .قرعه هم شامل موارد اشتباه می شود و هم شامل موارد ابهام . از موارد اشتباه آن جایی است که در حقیقت واقع معینی وجود دارد ، اما به ظاهر بین آن واقع و چیز های دیگر ، امر مشتبه شده است . و از موارد ابهام آن جایی است که در حقیقت واقع معینی وجود ندارد و برای تعیین نمودن آن ، متوسل به قرعه می شویم .قانونگذار برای اثبات حق راههای فراوانی را در قوانین موضوعه ما وضع کرده است که از آنها به عنوان دلیل اثبات دعوا یاد می شود.در وهله اول فقها و بعد از آنها حقوق دانان درباره مقررات شکلی و ماهوی این دلایل به تفصیل سخن گفته و ماهیت آن را مشخص کرده اند ، اما در خصوص قرعه چنین تفصیلی انجام نگرفته است.نه قانونگذار، قرعه را به عنوان یک دلیل مستقل بیان کرده و نه آن گونه که باید در نوشته های فقهی و حقوقی به تشریح آن پرداخته شده است.که این خود ضرورت پژوهش را در این موضوع می طلبد.در این پژوهش ، قرآن به عنوان اصلی ترین و مهم ترین دلیل و منبع اعتقادی ما مسلمانان به عنوان یکی از ادلّه ی اربعه و پس از آن سنت ، اجماع ، عقل و روایات و احادیث وارده به عنوان سندی محکم و معتبر که برای تمامی نظرات اسلام به حساب آمده و در همه حال در صورتی تمسّک راه گشای بشریت بوده و به همین دلیل اساس کار این پژوهش قرار گرفته است .علاوه بر ذکر موارد فوق سعی بر آن شده است که دیدگاه و نظرات حقوق دانان و البته نظر ارجح تر یعنی قانون گذار در فقه و حقوق اسلامی ذکر شود .در مقدمه این پژوهش ابتداء به تبیین موضوع پژوهش (الف) و سوالات اصلی تحقیق (ب) و فرضیات تحقیق (ج) و اهمیت و ضرورت تحقیق (د) و سپس به ساماندهی تحقیق (ه) خواهیم پرداخت.

الف: تبیین موضوع

یکی از راههای غنی کردن دانش حقوقی در کشور ما ، مسلط شدن و آگاهی بر فقه اسلامی می باشد. به ویژه که تحولات جدید علمی و اجتماعی ، ضرورت پیدا کردن راه حل های موثرتری را بیش از پیش آشکار می سازد. مسلط بودن بر فقه امامیه که به فقه شیعه نیز معروف است و شیعه معتقد است که دارای فقه پویاست و پاسخگوی نیازهای حقوقی جامعه اسلامی و جوامع دیگر بشری است. چرا که معتقد است نشأت گرفته از شریعت مقدس ، و ایمه اطهار (ع) به خصوص فقه جعفری است.به ما این امکان را می دهد که بتوانیم با توجه به نیازهای روز جامعه مناسبترین آن را در حقوق خود انتخاب نماییم.تجربه علم حقوق در قرون اخیر حقوقدانان کشور ما را برآن داشته که هر چه بیشتر و با دقت کاملتری از مسایل حقوقی موجود در فقه شیعه الگوبرداری و بهره برداری کنند.از قاعده قرعه به عنوان قاعده ای مستقل در قوانین موضوعه ی  ما ، و البته  که بیشتر در ماده ۳۱۵ قانون مجازات اسلامی نمود پیدا کرده است ، که این ماده  در سال ۱۳۷۱ به عنوان ماده ای مستقل به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید وبه عنوان دلیلی قانونی به آن استناد می شود. در این پژوهش سعی شده است تا با بررسی پیشینه ، مبانی و اهداف قاعده قرعه ، این قاعده فقهی را مورد بررسی قراردهیم.

ب: سوالات تحقیق:

پرسشهای فراوانی پیرامون موضوع تحقیق وجود دارد ، اما مهم ترین آن که در این تحقیق به دنبال پاسخ  آن خواهیم بود ، بدین قرار است:آیا قرعه به عنوان قاعده ای فقهی قابل پذیرش بوده و به عنوان دلیل در مسایل حقوق خصوصی و کیفری قابل استناد است؟قرعه چه زمانی مورد استفاده قرار می گیرد ؟

ج: فرضیات تحقیق :

۱-قرعه به عنوان مستند و دلیل البته در طول ادله دیگر قابل استناد است.۲-قرعه به عنوان آخرین راه در فصل خصومت و اختلاف به کار گرفته می شود.

د: اهمیت و ضرورت تحقیق :

شناسایی و تبیین جایگاه حقوقی قرعه ، بررسی و جایگاه آن در فقه ( متون فقهی ) و قانونی.

ه: ساماندهی تحقیق:

این تحقیق متشکل از سه فصل است. فصل اول تحت عنوان واژه شناسی ، تعریف ماهیت ، و مبانی فقهی قرعه تشکیل شده که خود دارای چهار مبحث است که در مبحث اول واژه شناسی ، در مبحث دوم تعریف قرعه ، در مبحث سوم ماهیت قرعه ، و در مبحث چهارم مبانی فقهی قرعه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. فصل دوم با عنوان اقسام ، شرایط اجرا و نحوه اجرای قرعه مطرح شده است که دارای دو مبحث است که مبحث اول آن را اقسام قرعه و مبحث دوم آن را شرایط اجرای قرعه تشکیل داده است. فصل سوم که به عنوان آخرین فصل این رساله است ، دارای عنوان جایگاه قرعه در فقه و حقوق موضوعه ایران می باشد که متشکل از دو مبحث است ، که در مبحث اول جایگاه قرعه در مسایل فقهی ، و در مبحث دوم قرعه در حقوق موضوعه ایران مورد بررسی و کنکاش قرار می کیرد. که به کلیه مباحث مذکور در این رساله اختصاص یافته است.