بررسی تاثیر ساختار هیات مدیره و کیفیت حسابرسی بر سیاست های نقدینگی و ارزش افزوده بازار شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

توضیحات

مقدمه

اساساً محیطی که شرکتها در آن فعالیت می کنند به علت تغییرات تجاری همواره با بی ثباتی همراه است و به همین سبب مدیران از دورنمای تجاری شرکت ارزیابی درستی ندارند و از این رو نیز خطاهای عادی در افشای اجباری و اختیاری آنها اجتناب ناپذیر است. تشکیل شرکت با مسئولیت محدود و گشودن مالکیت شرکت برای عموم، بر روش اداره شرکتها، تاثیر قابل ملاحظه ای گذاشت. سیستم بازار به گونه ای سازماندهی گردید که مالکان شرکتها، اداره شرکت را به مدیران شرکت تفویض کنند. جدایی مالکیت از مدیریت منجر به عمومیت مساله نمایندگی گردید. در این مساله تضاد بین به حداکثر رساندن منافع کارگماران و کارگزاران، مفروض است. حل مشکل نمایندگی تا حدودی اطمینان خاطر سهامداران را فراهم می کند که مدیران در تلاشند تا ثروت آنان را به حداکثر برسانند. برای حصول اطمینان از ایفای مسئولیت پاسخگویی بنگاههای اقتصادی در مقابل عموم و افراد ذینفع، باید نظارت و مراقبت کافی به عمل آید. اعمال نظارت و مراقبت در این زمینه مستلزم وجود ساز و کارهای مناسبی است. از جمله این ساز و کارها، طراحی و اجرای حاکمیت شرکتی مناسب در شرکتها و بنگاههای اقتصادی است. اساسی ترین و مهمترین مکانیزم حاکمیت شرکتی، هیات مدیره است، که در ادبیات حاکمیت شرکتی و در کشورهای توسعه یافته و نوظهور بسیار به آن پرداخته شده و مورد توجه بوده است.گسترش روزافزون واحدهای اقتصادی و پیچیدگی آن، افزایش جدی سهم سهامداران کوچک در شرکتها و به دنبال آن تضاد منافع، نیازهای نظارتی را بیش از پیش ضروری می نماید. در این محیط استفاده کنندگان برای تصمیم گیری به اطلاعات مختلفی از جمله اطلاعات مالی درباره بنگاههای اقتصادی نیاز دارند. در این رابطه صورتهای مالی به عنوان مهمترین مجموعه اطلاعات مالی شرکتها و بیانگر نتایج فعالیت آنها محسوب می شود. عدم دسترسی مستقیم به اطلاعات، فرآیند تهیه آن و آثار زیان بار استفاده از اطلاعات گمراه کننده و مهمتر از آن تضاد منافع موجب افزایش تقاضا برای خدمات حسابرسی مستقل شده است. قصور حسابرسی و در نتیجه ایجاد تردید در کیفیت کار حسابرسان به صورت جدی بر قیمت سهام در بازار سرمایه تاثیر گذاشته و علاوه برآن اثر آن بر فرآیند تصمیم گیری منطقی استفاده کنندگان، تقاضای عمومی دال بر توجه بیشتر به قابلیت اعتماد گزارشهای حسابرسی و نظارت گسترده بر فعالیت حسابرسان را به دنبال داشته است. ارزش نهایی فعالیت حسابرسی در کمک به استفاده کننده برای تشخیص کیفیت اطلاعات دریافت شده می باشد. بنابراین، استفاده کنندگان اطلاعات می بایست صلاحیت حسابرس را پذیرفته تا به اظهارنظر او اعتماد کنند و در شرایطی که اطمینان استفاده کنندگان جلب نشود هدفهای حسابرسی به صورت کامل تحقق نمی یابد. از طرف دیگر، بحرانهای گزارشگری مالی سالهای اخیر که موجب فروپاشی شرکتهای بزرگی گردید، توجه محققان و مجامع حرفه ای را به افزایش قابلیت اعتماد گزارشهای حسابرسی و کاهش قصور، معطوف ساخت.میزان نقدینگی در مقابل مقدار معینی از کالاها و خدمات می باشد و نقدینگی باید با گردشی که دست افراد جامعه دارد تکافوی جریان کالاها و خدمات را بنماید. بدین ترتیب قیمت کالاها با میزان نقدینگی و سرعت گردش آن بستگی پیدا می کند. رشد بی رویه نقدینگی، باعث رشد سریع تقاضا برای کالاها و خدمات شده و چون در کوتاه مدت عرضه کالا و خدمات محدود است این امر منجر به ایجاد تورم در اقتصاد می شود. کنترل حجم نقدینگی هدف نهایی کشورها برای رسیدن به اهداف کلان اقتصادی مثل ایجاد رشد در تولیدات، کنترل تورم، ایجاد موازنه در پرداختهای خارجی و ایجاد اشتغال است. ارزش افزوده بازار حاصل ارزش فعلی خالص طرح های گذشته و فرصتهای سودآور آتی شرکت می باشد و نشان می دهد که چگونه شرکت به طور موفقیت آمیز سرمایه اش را به کار گرفته و فرصتهای سودآور آینده را پیش بینی و برای دستیابی به آنها برنامه ریزی کرده است. از نظر تئوری، ارزش افزوده بازار یک شرکت برابر است با ارزش فعلی کلیه ارزشهای افزوده اقتصادی شرکت با سود باقیمانده ای که انتظار می رود در آینده ایجاد شود.هدف اصلی در این پژوهش، بررسی تاثیر ساختار هیات مدیره و کیفیت حسابرسی بر سیاستهای نقدینگی و ارزش افزوده بازار شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.

۲ – ۱- بیان مساله پژوهش

پس از آغاز انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم و با توسعه شرکتهای سهامی، انبوه سرمایه گذارانی به وجود آمدند، که در اداره واحدهای اقتصادی مورد مشارکت خود نقش مستقیمی نداشتند و تنها از طریق انتخاب هیات مدیره و نظارت بر آنها، بر اداره واحد اقتصادی خود، همت می گمارند. حاصل این فرآیند تفکیک مالکیت از مدیریت شرکتها بودجدایی مالکیت از مدیریت منجر به پیدایش تئوری نمایندگی شد. این تئوری مربوط به مواردی است، که یک نفر مسئولیت تصمیم گیری در خصوص توزیع منابع مالی و یا اقتصادی یا انجام خدمتی را، طی قرارداد مشخصی، به شخص دیگر واگذار می نمایدبا جدا شدن مالکیت و مدیریت در شرکتهای سهامی، این امکان بالقوه وجود دارد، که مدیران تصمیماتی را اتخاذ نمایند، که در جهت منافع آنان و در جهت عکس منافع سهامداران باشد. این امکان وجود دارد، که بین مدیران و مالکان عدم تقارن اطلاعاتی وجود داشته باشد و سهامداران نتوانند اعمال و فعالیتهای مدیران را به طور مستمر مشاهده نمایند.اساسی ترین رکن نظام راهبری شرکتی اطمینان یافتن از اعمال حاکمیت صحیح سهامداران بر اداره شرکت است. هیات مدیره یا هیات راهبران یک شورا متشکل از اعضای انتخاب‎شده یا انتصاب‎شده است که سیاست‎گذاری و تصمیم‌گیری کلان سازمان را بر عهده دارند. یکی از وظایف اصلی هیات مدیره انتصاب مدیر عامل و نظارت بر عملکرد وی است تصریح شده در چشم انداز شرکت تلقی می شود. بررسی شرکتهای مختلف ایرانی بیانگر وجود چالش ها و ضعفهای بسیاری در هیات مدیره می باشد که ناظر بر ابعاد مختلف آن بوده و ماهیت و فلسفه هیات مدیره به عنوان رکن اصلی تصمیم گیری در شرکت را خدشه دار نموده استبدیهی است با توجه به جایگاه و نقش موسسات حسابرسی در تصمیمات استفاده کنندگان، کیفیت کار موسسات حسابرسی که به عنوان عامل کلیدی در تهیه گزارشهای حسابرسی قلمداد می شوند، در سرلوحه توجه آنان قرار گرفته استکیفیت حسابرسی مولد دو محصول موثر بر کیفیت صورتهای مالی(اعتبار و کیفیت اطلاعات) می باشد. اعتبار اطلاعات به توانایی حسابرس برای تحت تاثیر قراردادن موقعیت استفاده کنندگان از اطلاعات صورتهای مالی مربوط می شود. کیفیت اطلاعات در گرو این است که اطلاعات صورتهای مالی تا چه حد شرایط اقتصادی واقعی شرکت را منعکس می کنند. نقش حسابرسی در اعتبار بخشی نسبت به اطلاعات سود شرکتها در پی تجدید ارائه اخیر سود شرکتها و ورشکستگی شرکتهای بزرگ، از اهمیت درخور توجهی برخوردار شده است .تفاوتهای ناشی از کیفیت حسابرسی به صورت تفاوت در اعتبار ارائه شده توسط حسابرسان و کیفیت سود صاحبکار آنها خود را نشان می دهداز آنجایی که کیفیت حسابرسی دارای ابعاد متفاوتی است و به طور ذاتی غیرقابل مشاهده است، مشخصه حسابرسی خاصی وجود ندارد که به عنوان شاخصی برای آن در نظر گرفته شود. اغلب مطالعات گذشته از حسن شهرت حسابرس به عنوان شاخصی برای کیفیت حسابرسی استفاده نموده است، علاوه بر این، محققان دیگری علاوه بر حسن شهرت، فرض خود را این گونه بنا نهاده اند که تخصص صنعت حسابرس به طور مستقیم به اعتبار، ارائه شده توسط حسابرس کمک می کندیافته ها نشان می دهد، اعتباردهندگان به شهرت و اعتبار حسابرس به عنوان معیاری از کیفیت حسابرسی و بنابراین به کیفیت صورتهای مالی منتشر شده به وسیله شرکتهایی که به تازگی سهامی شده اند، حساس هستند. از طرفی از دیدگاه استفاده کنندگان خارجی کیفیت حسابرسی می تواند از طریق تعیین حسابرسان مستقل و شایسته حاصل شود. به طور معمول پذیرفته شده که مؤسسات حسابرسی مشهور در اغلب موارد خدمات متنوع و با کیفیتی ارائه می کنند و این می تواند فرآیند حسابرسی با کیفیت را به دنبال داشته باشد که در نهایت به ارائه اطلاعات و گزارشگری مالی با کیفیت منجر شود. گزارشگری مالی با کیفیت موجب اطمینان خاطر اعتباردهندگان در تصمیم گیری و کاهش ریسک اطلاعاتی آنها می شودکیفیت حسابرسی مهمترین موضوع برای تدوین‌کنندگان استانداردهای حسابرسی محسوب می‌شود. تدوین‌کنندگان استانداردهای حسابرسی بی‌د‌رنگ به‌ منظور تقویت کیفیت حسابرسی به تدوین استانداردهای حسابرسی و استانداردهای کنترل کیفیت می‌پردازند. این استانداردها پایه و اساسی به منظور حمایت از حسابرسی با کیفیت بالا ایجاد می‌کنند. به هر حال این نکته حائز اهمیت است که عوامل موثر دیگر، همچون بینش استفاده کنندگان، مهارت و صلاحیت حسابرسان، فعالیتهای دیگران در زنجیره گزارشگری مالی، قوانین و مقررات و محیط کسب ‌و کار نیز نقش به سزایی بر کیفیت حسابرسی دارند. کیفیت حسابرسی طی فرآیند شناسایی و اجرای فعالیتهای مورد نیاز جهت دسترسی به اهداف کیفیت فراهم می‌آید که بهبود آن مستلزم رویکردی منظم استقدرت نقدینگی یک شرکت، توانایی انجام تعهدات کوتاه مدت شرکت است. حاصل فعالیتهای عملیاتی که در دوره عملیات انجام می شود، در قالب ارقام حسابداری، همچون مانده وجه نقد، مانده مطالبات، مانده موجودی کالا و مانده حسابهای پرداختنی نشان داده می شود. تعهدات کوتاه مدتی که طی دوره جاری ایجاد می شود، باید از محل داراییهای جاری که طی این دوره ایجاد می شوند، پرداخت شود. توانایی شرکت در پرداخت به موقع بدهیها نشان دهنده قدرت نقدینگی شرکت است. بنابراین می توان گفت قدرت نقدینگی مناسب برای شرکتها یکی از عوامل مهم و اساسی در موفقیت برنامه های استراتژیک شرکت استعملکرد مطلوب، باعث افزایش ارزش شرکت و در نهایت افزایش ثروت سهامداران خواهد شد. چالش اساسی مدیریت بنگاههای تجاری ارزش آفرینی برای بنگاهها به خصوص ثروت آفرینی برای سهامداران می باشد. ارزش افزوده بازار نشان دهنده ارزیابی سرمایه گذار از شرکت است و حداکثر نمودن آن هدف هر شرکتی است که به دنبال حداکثر کردن ثروت سهامداران است، زیرا با رشد قیمت سهم و افزایش ارزش بازار آن به طور عملی و واقعی به ثروت سهامداران شرکت افزوده می شود. بنابراین تغییرات ارزش افزوده بازار هر شرکت بیانگر تغییر ثروت سهامداران آن شرکت می باشد(رهنمای رودپشتی، ۱۳۸۶).لازم به ذکر است که در این پژوهش متغیرهای ساختار هیات مدیره و کیفیت حسابرسی به عنوان متغیرهای مستقل، و سیاستهای نقدینگی و ارزش افزوده بازار به عنوان متغیرهای وابسته، و ساختار سرمایه، ریسک سیستماتیک و پتانسیل رشد به عنوان متغیرهای کنترل در نظر گرفته می شود.با توجه به مطالب فوق، سوالی که می توان در میان گذاشت این است که تاثیر ساختار هیات مدیره و کیفیت حسابرسی بر سیاستهای نقدینگی و ارزش افزوده بازار در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران چگونه است؟پاسخگویی به این مساله، کمک شایانی به سرمایه گذاران، سهامداران و مدیران شرکتهای بورسی در زمینه تحلیل بازار و بهینه سازی پرتفوی سرمایه گذاری می نماید.

۳ –۱- ضرورت انجام پژوهش

در سالهای اخیر سهامداران با دادن استقلال بیشتر به هیات مدیره، به دنبال تقویت نقش آن به عنوان نماینده سهامداران شرکت بوده اند. این امر در عمل موجب نزدیکی هیات مدیره به مدیریت و شراکت با آن شده است. با این کار مسئولیت هیات مدیره بیشتر شده، اعضای آن در تمام امور استراتژیک سازمان دخالت مثبت دارند. در سالهای اخیر روی توجه هیات مدیره به خواسته های مردم و کسب وفاداری آنان نیز تأکید فراوان شده است.هیات مدیره از قدرت حاکمیت خود به شکل مؤثرتری استفاده می کند و روی عملکرد سازمان نظارت گسترده تری دارد. به شکل قابل ملاحظه ای یک شراکت استراتژیک را با مدیریت شکل داده و با هم روی هدفها و استراتژی سازمانی همکاری کرده، با ابعاد عملی مدیریت و کسب و کار بیشتر نزدیک و آشنا          شده اند.تجزیه و تحلیل روابط بین مدیران شرکتها به عنوان تهیه کنندگان صورتهای مالی و استفاده کنندگان از این صورتهای مالی و نهایتاً حسابرسان صورتهای مالی نشان دهنده وجود روابط انسانی بین سه ضلع مثلث   می باشد. این مثلث انسانی نمایندگی به طور رسمی به عنوان ساختار اساسی نقش حسابرس شناخته شده است. دلیل این فرآیند ارزیابی انسانی که دائما رخ می دهد وجود یک تضاد منافع زیربنایی بین مشارکت کنندگان در هر یک از سه طرف درگیر است. کمیته مفاهیم حسابرسی استدلال می کند که وقتی دریافت کننده اطلاعات مالی تضاد بین خود و تهیه کنندگان اطلاعات را در می یابد، نگران دریافت اطلاعات زیان آور و مغرضانه می شوند. در چنین شرایطی از حسابرس یا هر کارشناس دیگری انتظار می رود که وجود یا عدم وجود چنین اطلاعات مغرضانه­ای را گواهی نماید. بنابراین با کمی تأمل در مطالب فوق می توان به اهمیت حسابرسی پی برد. اما موضوع دیگری که اهمیت بالایی دارد، چگونگی انجام حسابرسی می باشد. اگر چه کیفیت درک شده حسابرسی می تواند با کیفیت واقعی حسابرسی مرتبط باشد، اما لزوماً یکسان نیست.با توسعه بازارهای سرمایه نقش معیارهای ارزیابی عملکرد در انعکاس عملکرد شرکتها از طریق محتوای اطلاعاتی موجودشان نیز پر رنگ تر شده است، در این میان رقابت بین دو دسته از معیارهای ارزیابی عملکرد سنتی و مبتنی بر ارزش در جهت توجیه عملکرد شرکتها مورد توجه محققان قرارگرفته است. ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده بازار از جدیدترین معیارهای عملکردی هستند که مورد توجه مدیران شرکتها، شرکتهای مشاوره مالی و محققین قرار گرفته است.با توجه به مطالب ذکر شده، می توان بیان کرد که ساختار هیات مدیره و کیفیت حسابرسی یکی از موضوعاتی است که همواره مورد توجه سهامداران و سرمایه گذاران قرار گرفته است. بنابراین ضرورت دارد پژوهشی پیرامون ساختار هیات مدیره و کیفیت حسابرسی بر سیاستهای نقدینگی و ارزش افزوده بازار انجام شود.

۴– ۱- اهداف پژوهش

۱ –۴– ۱- اهداف اصلی پژوهش

 تعیین چگونگی تاثیر ساختار هیات مدیره بر سیاستهای نقدینگی شرکت تعیین چگونگی تاثیر ساختار هیات مدیره بر ارزش افزوده بازار شرکت تعیین چگونگی تاثیر کیفیت حسابرسی بر سیاستهای نقدینگی شرکت تعیین چگونگی تاثیر کیفیت حسابرسی بر ارزش افزوده بازار شرکت

۲ –  ۴ – ۱-  اهداف علمی پژوهش

 تعیین چگونگی تأثیر اندازه هیات مدیره بر سیاستهای نقدینگی شرکت تعیین چگونگی تأثیر استقلال هیات مدیره بر سیاستهای نقدینگی شرکت تعیین چگونگی تأثیر اندازه هیات مدیره بر ارزش افزوده بازار شرکت تعیین چگونگی تأثیر استقلال هیات مدیره بر ارزش افزوده بازار شرکت تعیین چگونگی تأثیر تخصص حسابرس در صنعت بر سیاستهای نقدینگی شرکت تعیین چگونگی تأثیر دوره تصدی حسابرس بر سیاستهای نقدینگی شرکتتعیین چگونگی تأثیر تخصص حسابرس در صنعت بر ارزش افزوده بازار شرکت تعیین چگونگی تأثیر دوره تصدی حسابرس بر ارزش افزوده بازار شرکت

۳ –۴ –۱- اهداف کاربردی پژوهش

توجه به کیفیت حسابرسی و اتخاذ راهبردهایی برای ارتقای آن به عنوان یکی از عوامل مهم برای قابلیت اتکاء گزارشهای مالی تهیه شده از سوی شرکتها می باشد که همواره یکی از مباحث مهم و بحث برانگیز در حوزه مالی به شمار رفته است. با توجه به پررنگ شدن نقش نظارتی سازمان بورس اوراق بهادار در بازار سرمایه بعد از تقسیم سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران(سازمان قدیمی) به دو سازمان جدید، (۱) سازمان بورس اوراق بهادار و (۲) شرکت بورس(ایفای نقش اجرایی و عملیاتی بورس)، توجه بیشتر به گزارش حسابرسان و حمایت از اعتباردهندگان در سرلوحه اهداف سازمان بورس اوراق بهادار(ایفای نقش نظارتی و ارتباط با حسابرسان در مدیریت بازار سرمایه) قرار گرفته است. از سوی دیگر، در سایر کشورها نیز توجه به کیفیت حسابرسی و اهمیت آن در اعتباردهی به گزارشهای مالی شرکتها  از مباحث مهم و مدنظر مدیران بازارهای مالی آنها بوده است و در نتیجه پژوهش­های زیادی در این زمینه انجام داده اند. با توجه به مباحث مطرح شده فوق، لذا در این پژوهش سعی خواهد شد اهداف مطروحه زیر را سرلوحه کار خود قرار دهیم: سعی می­گردد اثر برقراری دستورالعمل بورس و بطور کلی بررسی تاثیر کیفیت حسابرسی بر سیاستهای نقدینگی و ارزش افزوده بازار و قابلیت اتکای بیشتر به گزارشهای حسابرسی که یکی از عوامل مهم استفاده کنندگان گزارشهای مالی شرکتها برای اتخاذ تصمیمات سرمایه­گذاری در بازار سرمایه می باشد، مورد بررسی قرار گیرد. از اهداف کاربردی دیگر پژوهش این است که نتایج بدست آمده از این پژوهش می تواند به شکل کاربردی و عملی مورد استفاده سرمایه­گذاران، موسسات حسابرسی، تحلیل گران مالی و سایر استفاده­کنندگان قرار گیرد. موسسه های اعتباری برای اعطای اعتبار به واحدهای تجاری به معیارهای عملکرد هیات مدیره شرکتها که از جمله آنها عناصر حاکمیت شرکتی می باشد، توجه می نمایند. چرا که اطلاعات مذکور می تواندآنهارا در ارزیابی بهتر شرکتها جهت ارائه اعتبار لازم به شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران کمک نماید. سرمایه­گذاران می توانند با توجه به نتیجه بدست آمده از این پژوهش، کیفیت حسابرسی شرکتهای مورد نظر خود را ارزیابی و نسبت به قابلیت اتکای اقلام صورتهای مالی آن شرکتها تصمیم گیری نمایند.