بررسی نقش میانجیگری عاملهای حفاظتی فردی، خانوادگی و اجتماعی در رابطه بین طیف آزاردیدگی هیجانی و اختلال‌های هیجانی-رفتاری

فایل :word

صفحه :۹۶

اختلال‌های روانی طیف وسیعی را شامل می‌شوند که از شایع‌ترین این اختلال‌ها در دوره کودکی و نوجوانی می‌توان به اختلال‌های هیجانی-رفتاری[۱] اشاره کرد (برونسارد[۲] و همکاران، ۲۰۱۱؛ برونرز و استیفنز[۳]، ۲۰۰۶). شورای کودکان استثنایی[۴] (۱۹۹۱) اختلال‌های هیجانی-رفتاری را به عنوان «شرایطی که در آن پاسخ‌های رفتاری و هیجانی فرد در مدرسه با هنجارهای پذیرفته شده با توجه به سن، قومیت یا فرهنگ تفاوت زیادی داشته، به گونه‌ای که بر عملکرد تحصیلی وی اثر می‌گذارد» تعریف کرده است (هاردمن، درو و اگن[۵]، ۲۰۰۲/۱۳۸۸). پژوهشگرانی که در این زمینه مشغول به کار هستند، علاقه‌مندند دریابند چه عامل‌هایی در ایجاد و گسترش اختلال‌های هیجانی-رفتاری دخیل هستند. در این زمینه، یکی از عامل­هایی که در چند دهه اخیر توجه زیادی را به خود معطوف داشته است، آزارگری[۶] یا بدرفتاری[۷] است. سازمان سلامت جهانی[۸] (۲۰۰۶) آزارگری را به عنوان هر عمل یا انجام ندادن عملی تعریف کرده است که موجب نقض حقوق کودک گردد به طوری‌ که او به سطح بهینه رشد خود دست نیابد. آزارگری شامل آزارگری جسمی، هیجانی، جنسی و غفلت است.بررسی‌های اولیه بیشتر متمرکز بر بررسی اثرات آزار جسمی و جنسی بر سلامت روان‌شناختی افراد بودند ولی اخیراً نقش آزار هیجانی[۹] یا بدرفتاری روان‌شناختی[۱۰] در ایجاد و گسترش اختلال‌های هیجانی-رفتاری بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. چون بررسی‌های جدید حکایت از آن دارند که اثرهای آزاردیدگی هیجانی نه تنها از آزاردیدگی جسمی و جنسی کمتر نیست بلکه مشابه و در برخی موارد نیز بیشتر است (میلز و همکاران[۱۱]، ۲۰۱۳؛ اسپرتوس، یهودا، ونگ، هالیگان و سیرمتیز[۱۲]، ۲۰۰۳؛ محمدخانی، محمدی، نظری، صلواتی و رزاقی، ۲۰۰۳؛ بری‌یر و رانتز[۱۳]، ۱۹۸۸؛ گراس و کلر[۱۴]، ۱۹۹۲؛ مولن، مارتین، اندرسون، رومانز و هربیسون[۱۵]، ۱۹۹۶).آزار هیجانی در تعریفی که انجمن تخصصی آمریکا در آزارگری کودکان[۱۶] (۱۹۹۵، به نقل از گلاسر[۱۷]، ۲۰۱۱) ارائه داده است به عنوان «الگوی تکراری از بدرفتاری هیجانی مراقب با کودک تعریف شده است، به شکلی که این الگوی تکراری به کودک القاء می‌کند که فاقد ارزش، ناقص، دوست نداشتنی و ناخواسته است».آزاردیدگی و غفلت هیجانی یکی از علت‌های آسیب جدی به عملکرد و رشد کودکان است که اغلب می‌توان آسیب‌های ناشی از آن را در زندگی بزرگسالی آن‌ها نیز مشاهده کرد (کوآتث و مسمن-‌مور[۱۸]، ۲۰۱۴؛ هارت، بینگلی و براسارد[۱۹]، ۱۹۹۸). شواهد این ادعا از تعدادی از مطالعات هم‌گروهی، پیگیری و مطالعات طولی به دست آمده است که همه آن‌ها ارتباط پیوسته‌ای بین آزاردیدگی و غفلت هیجانی در دوران کودکی و طیف گسترده‌ای از مشکل‌های هیجانی، رفتاری و شناختی در دوران کودکی (اریکسون، اگیلند و پیانتا[۲۰]، ۱۹۸۹؛ سیلوستر و میریت[۲۱]، ۲۰۱۰؛ فولینگستد و دهارت[۲۲]، ۲۰۰۰؛ کالرتوت-سن[۲۳] و همکاران، ۲۰۰۸؛ گلاسر، پریور و لینچ[۲۴]، ۲۰۰۱؛ وریا، ابیدین و داس[۲۵]، ۱۹۹۶)، نوجوانی (اسکوس[۲۶] و همکاران، ۱۹۹۸؛ شافر، یاتس و ایگیلند[۲۷]، ۲۰۰۹؛ شنک، نول و کسرلی[۲۸]، ۲۰۱۰؛ ویکرل[۲۹] و همکاران، ۲۰۰۹؛ هرنکول، هرنکول، اگولف و وو[۳۰]، ۱۹۹۱) و بزرگسالی (بری‌یر و رانتز، ۱۹۹۰؛ پاورز، رسلر و بردلی[۳۱]، ۲۰۰۹؛ گیب، چلمینسکی و زیمرمن[۳۲]، ۲۰۰۷؛ کولمن و ویدوم[۳۳]، ۲۰۰۴؛ مولن، مارتین، اندرسون، رومانز و هربیسون، ۱۹۹۶) را نشان داده‌اند.با اینکه در بالا گفته شد آزاردیدگی با اختلال‌های هیجانی-رفتاری رابطه دارد، ولی نیمی از کودکان آزاردیده نشانه‌های آسیب‌شناختی روانی ندارند (ویلیامز و نلسون-گاردل[۳۴]، ۲۰۱۲؛ دومونت، اسپاتز و کزاجا[۳۵]، ۲۰۰۷)، که این موضوع علاقه پژوهشگران را برانگیخته است. پژوهشگران علاقمندند دریابند چگونه برخی از کودکان در حضور عامل‌های خطرآفرین[۳۶] (عامل‌ها یا ترکیبی از عامل‌هایی که احتمال برخورداری از نتایج نامطلوب را افزایش می‌دهند)، آسیب نمی‌بینند یا آسیب کمتری به آن‌ها وارد می‌شود. پژوهش‌ها، عامل­هایی را در فرد، خانواده و اجتماع شناسایی کردند که از اثرات عوامل خطرآفرین می‌کاهند. به این عامل‌ها، عامل‌های حفاظتی[۳۷] گفته می‌شود (اریکسون،‌ کت، اندرشد و اندرشد[۳۸]، ۲۰۱۰). در حضور عامل‌های خطرآفرین، عامل‌های حفاظتی احتمال ابتلا افراد به مشکل‌های روان‌شناختی را کاهش می‌دهند. بررسی‌ها نشان می‌دهند کودکان و نوجوانانی که از چند عامل حفاظتی بهره‌مندند، مشکل‌های رفتاری و هیجانی کمتری دارند. همچنین، کودکان و نوجوانی که عامل­های حفاظتی بیشتری دارند در حوزه‌های مختلف، عملکرد بالاتری داشته و مشکل‌های هیجانی و رفتاری کمتری نشان می‌دهند (وایتسون، برنارد و کافمن[۳۹]، ۲۰۱۳؛ هووارد، دریدن و جانسون[۴۰]، ۱۹۹۹؛ لوتار و سیکتی[۴۱]، ۲۰۰۰).