مطالعه تطبیقی قسامه در حقوق ایران و فقه اسلامی

نوع فایل :word 

تعداد صفحات :۱۱۹

با توجه به مواد ۲۱۲ و ۲۱۳ «قانون مجازات اسلامی» مصوب سال ۱۳۹۲ قسامه از لحاظ سلسله مراتب در آخرین مرتبه از ادله اثبات جنایت قرار می­گیرد، و بنابراین، استناد به آن تنها در صورت فقدان اقرار، بینه یا علم قاضی موجه است. به علاوه، درصورتی که پس از اقامه قسامه و پیش از صدور حکم، دلیل معتبری برخلاف قسامه یافت شده و یا فقدان شرایط قسامه محرز شود، طبق ماده ۳۴۴، «قسامه باطل می­شود و چنانچه بعد از صدور حکم باشد، موضوع از موارد اعادۀ دادرسی است.»دراین تحقیق سعی به بررسی اجمالی قسامه در دو محور قسامه درحقوق ایران و فقه امامیه شده است. قسامه یکی از  ادله اثبات دعوی کیفری است که درنبود سایر ادله من جمله شهادت شهود، اقرار، علم قاضی درصورت وجود لوث، برای حفظ حرمت خون مسلمانان مورد استفاده قرار می­گیرد. حیطه موضوعی قسامه پیرامون قتل اعم از عمد، شبه عمد و خطا است که هم یک دلیل برای اثبات جرم و همچنین دلیلی برای تبرئه متهم می­باشد.از جمله موضوعاتی که در قانون مجازات اسلامی آمده و در زمره قواعد فقهی منصوص محسوب می‌شود موضوع قسامه است. مراد از منصوص این است که قاعده مذکور مستند به روایت است و در زمره قواعد اصطیادی محسوب نمی‌شود در مورد عمل به قاعده مذکور بین فقها تفاوت نظر وجود دارد؛ فقهای شیعه، بر اعتبار قسامه در قتل نفس و اعضاء و جوارح ظاهراً اجماع دارند و عقیده دارند که قسامه هم رفع اتهام و هم اثبات جنایت می‌کند یعنی قسامه‌ای که اولیای مقتول اقامه می‌کنند اثبات جنایت برای متهم و قسامه‌ای که متهم اقامه می‌کند از او رفع اتهام می‌نماید. تنها موردی که قسامه اجرا می‌شود، جایی است که «لوث» وجود دارد؛ لذا به صورت یک قاعده کلی گفته شده است:‌ «لا قسمه الا فی لوث؛ هیچ گاه قسامه اجرا نمی‌شود مگر جایی که لوث وجود دارد.» قسامه (با فتح قاف) در لغت اسم است برای اولیای دم که بر ادعای خود سوگند یاد می‌کنند. قسامه، دلیلی تکمیلی است. یعنی یک دلیل ظن آور دیگر را که همان لوث است تکمیل می کند.بنابراین قاضی وقتی قسامه را جاری کرد باید یقین به ارتکاب قتل ازسوی متهم پیدا کند و اگراین یقین حاصل نشود باید به سراغ ادله دیگر برود هرچند ممکن است گفته شود که قسامه، دلیلی است که ازسوی شارع وضع شده است و وقتی با شرایط معتبر آن ، اقامه شد دادگاه وظیفه دارد به آن عمل کند چه برای او ایجاد یقین کند و چه یقین آور نباشد همان گونه که شهادت دو مرد عادل برای دادگاه ایجاد تکلیف می کند هرچند قاضی یقین به وقوع قتل پیدا نکند اما این ادعا، محل تأمل است.در بیان نظرات فقهی سعی شده از فقهای خبره و صاحب نظر در شرع و مسلط به امر مهم مورد تحقیق قسامه پرداخته و هم­چنین پیشینه استفاده از قسامه در روایات مرتبط با زمان پیامبر(ص) و ائمه بزرگوار(ع) و نحوه­ی بکارگیری ایشان از این راه­کار مورد توجه قرار گرفت تا دلیل محکمی برای شرعی بودن قسامه باشد.