اثربخشی روش دوسا بر نظریه ذهن در کودکان مبتلا به اتیسم با عملکرد بالا

فایل:word

تعداد صفحات:۷۰

     تاریخ روانشناسی تحولی همواره شاهد پدید آمدن و تکامل مدل­ها و نظریه­های علمی درباره چگونگی تغییرات رفتاری، شناختی، هیجانی و اجتماعی انسان بوده است. هدف تکاپوی علمی اندیشمندان، توصیف و درک بهتر تحول انسان در طول عمر و کشف فرایندها و ساز­وکارهای اساسی آن است. تاکنون نظریه­های مختلفی در حیطه روانشناسی تحولی ارائه شده که هر کدام باعث پیشرفت علمی گردیده و تغییرات مهمی در حیطه نظری و عملی تعلیم و تربیت و روانشناسی را در برداشته است ( دامون و لرنر[۱]، ۲۰۰۴؛ به نقل از امین  یزدی، ۱۳۸۳). یکی از موضوعات مهم در روابط بین فردی و درون فردی که از جایگاه مهمی در روانشناسی تحولی نگر برخوردار است، شناخت اجتماعی [۲] است.

    شناخت اجتماعی همه مهارت­های مورد نیاز کودک برای درک تمایلات، هیجانات و احساسات کودکان و بزرگسالان دیگر را در بر می­گیرد (سبولا و ویشارت[۳] ، ۲۰۰۸ ). شناخت اجتماعی به توانایی درک افکار و احساسات دیگران اطلاق می­شود. این شناخت شامل ادراک احساسات و هیجانات از نحوه سخن گفتن و کلماتی است که دیگران استفاده می­کنند و از صورت و نحوه ایستادن و حرکات بدن آنها حاصل می­شود. مهارت­های شناخت اجتماعی پیچده­تر، شامل توانایی برای توجیه و تحلیل کردن حالات ذهنی، همدلی و طنز می­شود (یوکرمان و همکاران[۴]، ۲۰۱۰).

    شناخت اجتماعی ۳ سازه دارد که عبارتند از:  الف) ادراک شخصی ب) مهارت­های پذیرش نقش  ج)نظریه ذهن (گرادی و همکاران[۵]، ۲۰۰۲). رویکرد نظریه ذهن آخرین روند پژوهش درباره  تحول شناخت اجتماعی کودکان است که در دهه  ۱۹۸۰ آغاز شده و در حال حاضر حوزه  غالب پژوهش در این زمینه می باشد (فلاول[۶] ۱۹۹۸؛ به نقل از مختاری، ۱۳۸۹). تحول شناخت اجتماعی و یا درک بهتر از روانشناسی انسان­ها با تحولاتی که در محتوا و سطح سازمان یافتگی نظریه ذهن در کودکان رخ می­دهد، مشخص می­گردد؛  به عبارت دیگر، شناخت اجتماعی و روابط اجتماعی موفق مستلزم داشتن مکانیسمی خاص برای درک حالات درونی دیگران و پردازش حالات ذهنی آنها است که نظریه ذهن با دارا بودن این توانایی اختصاصی در تحول شناخت اجتماعی نقشی حیاتی دارد (رازا و بلیر[۷] ، ۲۰۰۹ ).

     نظریه ذهن را تحت عناوینی چون ذهن­خوانی [۸]، باور۹ و ذهنی­سازی[۹] نیز مطرح کرده­اند و آن را پایه و اساس ادراک فرد از دنیای اجتماعی می­دانند (اسلوتر و رپاکولی[۱۰]، ۲۰۰۳). بیشتر رفتارهای روزانه زندگی مستلزم ” شناخت” است؛ به این معنا که فرد باید نوعی ارزشیابی شناختی از ” موقعیت اجتماعی”  داشته باشد و بتواند ارتباط خود با دیگری را در بافت یا زمینه اجتماعی آن، در نظر بگیرد (هریس[۱۱]، ۲۰۰۸).  این نظریه در بردارنده مفهوم توانایی شناخت اداراک انسان­هاست؛ به عنوان موجوداتی نیت­مند که هر یک به طور جداگانه دارای باورها، تمایلات و اهداف شناختی متفاوتی بوده و پنداشت متفاوت از دنیای بیرون دارند شناخت اجتماعی توانایی کلیدی است که برای موفقیت در تعاملات اجتماعی در زندگی روزمره ضروری است (نیومن، وگلی و زینگ[۱۲]، ۲۰۰۸). اصطلاح نظریه ذهن اول بار توسط  پریماک[۱۳] و وودورف [۱۴] در سال ۱۹۷۸ برای بررسی اینکه شامپانزه­ها مهارت­های ذهن­خوانی دارند یا خیر به کار برده شد (کال و تومازلو[۱۵]، ۲۰۰۸).

      نظریه ذهن توانایی اسناد حالت­های ذهنی از قبیل باورها، امیال، عواطف و اهداف به خود و دیگران و استفاده از این اطلاعات در پیش­بینی و تفسیر رفتارهاست (فرگوسن و آستین[۱۶]، ۲۰۱۰)،  به عبارت دیگر توانایی درک این موضوع که دیگران واجد حالت­های ذهنی هستند که می­تواند متفاوت با حالت­های ذهنی خود فرد یا واقعیت باشد و اینکه انسان به وسیله حالت­های ذهنی درونی مانند باورها، امیال یا مقاصد برانگیخته می­شود (لاکنرو  همکاران[۱۷]، ۲۰۱۰). نظریه ­ ذهن برای درک اینکه چگونه افراد در یک موقعیت مشابه، با داشتن تجربه مشابه، می­توانند حالت­های ذهنی متفاوتی داشته باشند، ضروری است (داهلگرن و همکاران[۱۸]،۲۰۱۰).

    نقص در نظریه ذهن آسیب بسیاری در برقراری روابط و سایر حیطه­ های زندگی را منجر می­شود که متأسفانه یکی از اساسی­ترین نقائص پایه ای در یکی از اختلالات طیف اتیسم با شیوع بالا به نام اتیسم است. این اختلالات گروهی از اختلالات روانی هستند که در آن تخریب در مهارت­های تعامل اجتماعی، رشد زبان و طیف ذخایر رفتاری وجود دارد،  در این اختلال کودک تخریب بارزی در آمیزش اجتماعی و الگوهای رفتار کلیشه ای تکراری، همراه با تأخیر در رشد زبان نشان می­دهد (استراک[۱۹]، ۲۰۰۸؛ به نقل از کوچ و هاسبروک[۲۰]، ۲۰۱۳). کودکان اتیستیک نقایصی را در چندین جنبه ارتباطشان با همسالان و مشکلاتی در مشارکت در گفتگوهای دوسویه و ارتباط غیر کلامی در مبادلات اجتماعی و نقص همدلی، فقدان  توجه مشترک و همچنین مشکلاتی در درک افکار دیگران و در نتیجه ناتوانی در پیش­بینی رفتار دیگران و پاسخگویی بصورت مناسب نشان می­دهند. کودکان اتیستیک که مشکلات معناداری در توانایی مجسم کردن و درک افکار دیگران نشان می­دهند، با وجود این مشکلات به نظر می­رسد هنوز پرسش­های فراوانی در این حیطه وجود دارد که می­تواند مورد بررسی قرار گیرد مثل اینکه آیا با به­کارگیری روش­های درمانی، آموزشی و توانبخشی متفاوت برای این کودکان می­توان باعث بهبود نظریه ذهن در این افراد شد یا نه؟ در حال حاضر پژوهش­های گوناگونی به بررسی آموزش نظریه ذهن بر روی کودکان اتیستیک و سایر گروه­های استثنایی پرداخته اند؛ از جمله این پژوهش­ها می توان به فیشر و هاپه[۲۱] (۲۰۰۵)؛ اتوود[۲۲] (۲۰۰۵؛ به تقل از نجاتی و همکاران، ۱۳۹۲)؛ نسائیان (۱۳۸۹)؛ هوآفنگ، شولینگ و گوئندلن[۲۳] (۲۰۰۸)؛ بخشی (۱۳۹۰)؛ بیگر[۲۴] و همکاران (۲۰۱۱)، مختاری (۱۳۸۹) و نجاتی و همکاران (۱۳۹۲) اشاره نمود، اکثر این پژوهش­ها به این نتیجه رسیده­اند که مداخلات در بالا بردن درک کودکان اتیستیک و کم­توان ذهنی در نظریه ذهن موفقیت آمیز بوده است، هرچند که در پژوهش­هایی نیز اثربخشی تأیید نشده؛ اما اکثر پژوهش­ها به بررسی اثربخشی روش­های آموزشی و کمتر به روش­های توانبخشی و از جمله روش­های توانبخشی روانی- حرکتی توجه نموده­اند و این در حالی است که نقش حرکت بر شناخت از دیر باز مورد توجه روانشناسان حوزه رشد بوده است؛  لذا در پژوهش حاضر اثربخشی روش توانبخشی روانی –  حرکتی (دوساهو) بر نظریه ذهن کودکان اتیسم با عملکرد بالا مورد بررسی قرار می­گیرد